Srpska pravoslavna crkva i vjerni narod danas slave Vidovdan, Svetog velikomučenika kneza Lazara i svete mučenike srpske. Vidovdan je nepokretni vjerski praznik, obilježen crvenim slovom u crkvenom kalendaru.
Jedan je od najvećih srpskih praznika.
Vidovdan ili praznik sjećanja na kosovsku pogibiju obilježen je crvenim slovom u kalendaru SPC, a za naziv praznika vezuje se Sveti Vid koji je, prema “Prologu” vladike Nikolaja Velimirovića, poreklom sa Sicilije.
Ovaj svetitelj hrišćanstvo je zadužio podvizma u vrijeme cara Dioklecijana, velikog progonitelja hrišćana.
Na liturgijama se pominje stradanje koje je ostavilo vječnu poruku u istoriji, etici i tradiciji srpskog naroda.
Isti datum u kalendaru SPC se pominje i kao praznik starozavjetnog proroka Amosa – slave srpskog kneza Lazara, koji je poginuo na taj dan, a u navečerje praznika se svojim velmožama pričestio u Crkvi Samodreži na Kosovu.
Prema “Prologu”, SPC istog dana slavi i svog patrijarha Jefrema, koga je Sabor izabrao 1375. godine i koji je “1382. vjenčao kneza Lazara za cara”.
Vidovdan je veliki nacionalni praznik Srba, praznik kojim se izražava poštovanje i zahvalnost svima koji su se borili za otadžbinu.
Srpska pravoslavna crkva, njeni vjernici, Srbi uopšte, Vidovdan obilježavaju s posebnim poštovanjem, prije svega kao sjećanje na svjesnu žrtvu kneza Lazara, kosovskog mučenika, i svih njegovih saboraca, u Boju na Kosovu na Vidovdan 1389, protiv Turaka.
Na današnji dan 1389. godine odvila se najveća bitka u istoriji srpskog naroda – boj na Kosovu, odnosno sukob srpske vojske pod vođstvom kneza Lazara i turske vojske pod vođstvom sultana Murata.
U prvoj fazi bitke, srpske snage su potisnule protivnika, a jedan od srpskih vitezova, Miloš Obilić, uspio je da ubije sultana Murata. Njegov sin Bajazit je naknadno konsolidovao svoje redove i krenuo u protivnapad u kome je zarobljen knez Lazar.
On je po njegovom naređenju pogubljen, poslije čega se osmanska vojska povukla sa bojišta i napustila Srbiju.
Prvi izvori o samoj bici govore o srpskoj pobjedi, a tek kasnije se javljaju navodi o neriješenom ishodu i srpskom porazu (sredinom 15. vijeka). Zbog toga se smatra da je sama bitka završena najvjerovatnije srpskom pobjedom ili eventualno neriješeno. Smatra se da su dva ključna momenta bitke pogibija kneza Lazara i pogibija sultana Murata.
Lazarevi nasljednici su, pod pritiskom ugarskih napada (jesen 1389) i njihovih kontakata sa Vukom Brankovićem, sklopili u prvoj polovini 1390. mir sa Bajazitom i priznali njegovu vrhovnu vlast. Uz pomoć njegovih trupa, oni su uspeli da potisnu Ugare i povrate izgubljene predjele u zapadnoj Srbiji.
Kosovska bitka je imala veliki odjek u tadašnjoj Evropi i uspjela je da privremeno zaustavi osmansko širenje u Evropi.
Tokom narednih vijekova postala je središnji motiv srpske narodne epske poezije i srpskog nacionalnog identiteta.
Praznik Vidovdan je posvećen knezu Lazaru, koji je nakon raspada Srpskog carstva vladao u Moravskoj Srbiji (1371-1389).
Njegovom zaslugom, okončan je višegodišnji srpsko-grčki crkveni raskol, koji je trajao još od vremena cara Stefana Dušana. Radi crkvenog izmirenja, knez Lazar je uputio izaslanstvo u Carigrad, gdje je 1375. godine postignut sporazum o izmirenju, što je predstavljalo veliki uspjeh za srpsku državu i crkvu, a samom Lazaru je donijelo veliki ugled u narodu i među sveštenstvom.
Početkom seoba Srba, narod je njegove svete mošti sklonio i preselio u manastir Malu Ravanicu ili Vrdnik na Fruškoj gori. Za vrijeme Drugog svjetskog rata, 1942. godine, njegovo tijelo prenijeto je u Beograd, gde je počivalo sve do 1988. godine, kada je prenijeto u manastir Gračanicu na Kosovu. Odatle je 1989. godine prenijeto u Lazarevu zadužbinu manastir Ravanicu, nadomak Ćuprije, gdje i danas počiva.
Knez Lazar je sagradio mnoge crkve i manastire. Najpoznatiji su Ravanica i Lazarica. Takođe, obnovio je i manastire Hilandar i Gornjak, a bio je i ktitor ruskog manastira Pantelejmon.
Vidovdan predstavlja dan žalosti, pa je srpski narod zadržao običaj da se na taj dan ne igra i ne pjeva, te da se zaustave svi veliki poslovi.
Za Vidovdan se u crkvama obavljaju pomeni za sve postradale u ratovima.
Postoje sredine u sjeverozapadnoj Srbiji i Vojvodini gdje se iznosi svo tkanje što žene i djevojke rade kako bi se vidjelo koliko su vrijedne i pokazalo da je određeno domaćinstvo imućno.
U nekim sredinama, poput Mačve, na taj dan su velike zadušnice. Izlazi se do podneva na groblje i donosi hrana, riba obavezno, kao vrsta žrtve Svetom Vidu.
Vjeruje se da na Vidovdan treba ustati prije zore i, gledajući prema suncu, reći: “Oj, Vido, oj, Vidovdane, daj mi vid dok sam živ!”
Neki na Vidovdan gledaju kakvo je vrijeme. Ako na taj dan bude vedro, svu odjeću treba iznijeti napolje da se provjetri i napuni dobrom energijom. Ako bude oblačno, potrebno je prekrstiti oblake, pa će i kiša koja padne biti blagotvorna i dobra za usjeve.
U Kačeru podno Rudnika na Vidovdan su iznošene i kese s novcem – da se vidi i izbroji ko je koliko u prethodnoj godini postigao.
U srpskom narodu postoji izreka: “Kakvi smo za Vidovdan, takvi ćemo biti cijele godine”. Zato je posebno važno da na ovaj veliki praznik ustanemo rano, umijemo se vodom u kojoj je stajala vidovčica, dan počnemo molitvom u dubokoj vjeri, postavimo jasne ciljeve, oprostimo drugima, posjetimo bolesne rođake i prijatelje i “otvorimo oči” za sve ono na šta smo “žmurili” prethodne godine – da se suočimo sa sopstvenim slabostima i damo sve od sebe da ih pobjedimo.
Značaj praznika
Značaj Vidovdana za srpski narod proističe iz bogate istorijske baštine i događaja koji su se vezali za ovaj datum.
Osim Kosovskog boja, na Vidovdan su se odigrali i drugi važni događaji koji su ostavili dubok trag u istoriji.
Među njima su donošenje Namjesničkog ustava Kneževine Srbije 1869. godine, proglašenje rata Turskoj od strane Kneževine Srbije i Knjaževine Crne Gore 1876. godine, rasprava o Kneževini Srbiji na Berlinskom kongresu 1878. godine.
Vidovdan je bio i datum atentata na nadvojvodu Franca Ferdinanda u Sarajevu 1914. godine, što je bio povod za izbijanje Prvog svjetskog rata, koji na isti datum 1919. okončan Versajskim sporazumom.
Godine 1921., srpski kralj Aleksandar I Karađorđević donio je Vidovdanski ustav, a istog dana je pokušan i atentat na njega od strane Spasoja Stejića Baće.
Vidovdan nije samo datum koji obilježava istorijske događaje, već je i simbol srpskog nacionalnog identiteta i duhovnosti. Kroz vijekove, ovaj praznik je prenošen s koljena na koljeno, čuvajući sećanje na hrabrost i žrtvu predaka.
U godinama koje su uslijedile, Vidovdan je nastavio da bude simboličan, godine 1950, pušten je u saobraćaj put Beograd-Zagreb, nazvan “Autoput Bratstvo-Jedinstvo”, koji je bio rezultat izgradnje omladinskih radnih brigada iz svih krajeva Jugoslavije. Godine 1990, amandmani na Ustav Hrvatske su usvojeni, a Srbi više nisu bili konstitutivni narod.
Na Vidovdan 1992. godine probijen je koridor kod Brčkog, spojena su dva dijela Republike Srpske i uspostavljena veza zapadnog dijela Republike Srpske sa Srbijom, zbog čega je nazvan koridorom života.
Godine 2001. na Vidovdan Slobodan Milošević je izručen tribunalu u Hagu, a pet godina poslije na ovaj datum Crna Gora primljena u Ujedinjene nacije kao 192. zemlja članica.
Ovi događaji su samo neki od mnogih koji su se odigrali na Vidovdan, pokazujući da ovaj praznik i dalje ima važnost u savremenoj istoriji i politici.
Glas Srpske/Foto:SPC
